THOÁI HÓA KHỚP HÁNG: NGUYÊN NHÂN, TRIỆU CHỨNG, ĐIỀU TRỊ, PHÒNG NGỪA

Thoái hóa khớp là một trong những hệ lụy của tuổi già, có thể ảnh hưởng đến bất kỳ khớp lớn, nhỏ nào trong cơ thể. Tuy không thường xảy ra nhưng thoái hóa khớp háng vẫn được xếp vào nhóm bệnh lý nguy hiểm. Nguyên nhân là do bệnh thường tiến triển chậm, khó phát hiện và có thể gây tàn phế nếu bệnh nhân không sớm điều trị, kiểm soát bệnh hiệu quả.

Cấu tạo và vai trò của khớp háng

Về mặt sinh lý học, cấu tạo của khớp háng gồm 2 phần chính là:

• Chỏm xương đùi hình cầu
• Ổ cối xương chậu hình lõm

Trong đó, phần ổ cối còn được bao bởi một lớp sụn viền có cấu trúc dạng sợi, chịu trách nhiệm phòng ngừa phân tách mặt khớp, đồng thời giúp duy trì lượng dịch trong khớp, đảm bảo độ chắc chắn và vững chãi của khớp háng.

Là nơi tiếp giáp giữa xương đùi và xương chậu, khớp háng đóng vai trò trụ đỡ cho phần thân trên của cơ thể. Đồng thời, đây cũng là điểm trụ trung tâm cho những động tác, cử động của cơ thể, đặc biệt là các động tác gập và duỗi. Bên cạnh đó, khớp háng còn hỗ trợ chống đỡ trọng lượng cơ thể và hấp thụ lực tác động lên cơ thể khi đứng hoặc chạy nhảy.

Khi khớp háng suy yếu bởi một số nguyên nhân, chẳng hạn như thoái hóa, những chức năng trên cũng mất dần và khiến người bệnh gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống thường ngày.

Thoái hóa khớp háng là gì?

Thoái hóa khớp háng (tên tiếng Anh: Hip osteoarthritis) là một bệnh lý cơ xương khớp chủ yếu gặp ở người cao tuổi. Bệnh xảy ra khi lớp sụn khớp bị bào mòn bởi nhiều yếu tố khác nhau, gây nên những cơn đau dai dẳng và ảnh hưởng đáng kể đến cuộc sống thường ngày của bệnh nhân.

Không những vậy, nếu người bệnh không có biện pháp can thiệp, kiểm soát tốt ngay từ đầu, thoái hóa có thể gây biến dạng cấu trúc khớp háng dẫn đến tàn phế vĩnh viễn.

Đối tượng dễ mắc bệnh

Khớp háng bị thoái hóa có khả năng xảy ra ở tất cả mọi người, nhưng thường gặp ở những đối tượng như:

• Người cao tuổi
• Người có tiền sử bị tai nạn, chấn thương ở khu vực khớp háng
• Người có bệnh sử viêm khớp háng
• Phụ nữ

Nguyên nhân gây thoái hóa khớp háng

Bên cạnh yếu tố lão hóa, nguyên nhân khớp háng bị thoái hóa còn có thể liên quan đến nhiều vấn đề khác nhau, chẳng hạn như:

• Cấu tạo khớp háng dị dạng bẩm sinh có nguy cơ cao gây nên các vấn đề như loạn sản, trật khớp và thậm chí là tình trạng thoái hóa ở khớp háng.
• Gãy xương hông, rách sụn chêm hoặc bất kỳ chấn thương nào khác tại khu vực này cũng đều góp phần khiến khớp háng suy yếu, dễ bị bào mòn.
• Mặc dù hoạt động thể chất đem lại nhiều lợi ích sức khỏe nhưng đôi khi, sức khỏe khớp háng cũng có thể bị ảnh hưởng và yếu đi bởi việc vận động với cường độ cao, ví dụ như:
  • Liên tục tham gia các môn thể thao mang tính đối kháng, va chạm nhiều (bóng đá, bóng rổ…)
  • Thường xuyên phải lao động chân tay (công nhân, nông dân…)
• Di truyền cũng ảnh hưởng đến quá trình bệnh, ước tính chiếm 60% trường hợp.
• Một số chuyên gia cho rằng nguy cơ mắc bệnh ở phụ nữ cao hơn nam giới 10%.
• Thừa cân có thể không phải là yếu tố nguy cơ gây bệnh, nhưng lại góp phần thúc đẩy quá trình tiến triển của bệnh.
• Nhẹ cân khi sinh hoặc sinh non có thể liên quan đến một số dị tật nhỏ ở cấu trúc khớp háng góp phần thúc đẩy quá trình thoái hóa phát sinh.

Mặt khác, cần lưu ý rằng không phải bệnh nhân nào cũng có những yếu tố trên. Ngược lại, ngay cả khi không có bất kỳ yếu tố nào, người bình thường vẫn có khả năng gặp phải vấn đề sức khỏe này.

Triệu chứng và dấu hiệu thoái hóa khớp háng

Hầu hết bệnh nhân thoái hóa khớp đều có triệu chứng đau nhức. Tùy vào giai đoạn phát triển của bệnh mà tính chất cơn đau có thể thay đổi, ví dụ như:

• Giai đoạn sớm: cơn đau chủ yếu tập trung ở vùng bẹn, có thể lan xuống mông, đùi hoặc thậm chí là khớp gối, đồng thời đau tăng khi người bệnh cử động hoặc đứng lâu.
• Giai đoạn sau: đau dữ dội vào sáng sớm và thường xảy ra khi bệnh nhân đổi tư thế từ ngồi sang đứng hoặc khi di chuyển, đồng thời có xu hướng đau mỏi về chiều tối.
• Giai đoạn muộn: đau nhiều về đêm (ngay cả khi người bệnh đang nghỉ ngơi) và thời điểm giao mùa.

Tuy các cơn đau nhức có xu hướng thuyên giảm khi bệnh nhân nghỉ ngơi, nhưng chúng lại trở nên dữ dội hơn khi thời gian nghỉ ngơi kéo dài.

Bên cạnh đó, bệnh thoái hóa khớp háng còn kéo theo một số dấu hiệu, biểu hiện khác như:

• Cứng khớp: thường diễn ra vào sáng sớm hoặc ngồi quá lâu, có thể kèm theo giảm biên độ vận động của khớp
• Khô khớp: có âm thanh lạo xạo, lục cục phát ra khi cử động khớp
• Gặp khó khăn trong sinh hoạt hàng ngày: gần như không thể thực hiện những động tác đơn giản như đi lại, cúi người, bước vào xe ô tô…

Thông thường, triệu chứng đau, cứng khớp háng do thoái hóa sẽ tiến triển dần theo thời gian. Cơn đau phát sinh đột ngột có thể cảnh báo chấn thương hoặc bệnh lý khác. Ngoài ra, nếu có biểu hiện sưng, nóng khớp, bệnh nhân cần sớm đến bệnh viện vì đây có khả năng là dấu hiệu nhiễm trùng.

Thoái hóa khớp háng có nguy hiểm không?

Khớp háng được che bởi nhiều lớp mô cơ và dây chằng bên ngoài nên những thương tổn ở bộ phận này thường khó nhận biết, đồng thời dễ bị nhầm với tổn thương thắt lưng hoặc xương chậu. Điều này khiến bệnh nhân dễ chọn sai hướng điều trị, từ đó tạo điều kiện cho quá trình thoái hóa ở khớp háng tiếp tục tiến triển và kéo theo hàng loạt biến chứng nghiêm trọng như:

• Biến dạng khớp gây tàn phế
• Nứt, gãy xương hông
• Teo cơ và dây chằng ở khu vực xung quanh khớp háng
• Chất lượng giấc ngủ không tốt, dẫn đến sức khỏe tinh thần cũng suy giảm
• Dễ lo âu, trầm cảm
• Thừa cân, béo phì và những hệ lụy liên quan như tăng huyết áp, đái tháo đường…

Chẩn đoán thoái hóa khớp háng

Chẩn đoán bệnh thoái hóa khớp háng không phải là điều dễ dàng. Tuy nhiên, với nền y học đang trên đà phát triển vượt bậc, hiện nay các bác sĩ đã có thể tìm kiếm và xác định tình trạng này bằng những phương pháp, kỹ thuật sau:

Khám lâm sàng

Trước tiên, các bác sĩ sẽ muốn biết bệnh nhân đã có những triệu chứng gì, diễn ra trong bao lâu, bắt đầu khi nào và chúng ảnh hưởng đến cuộc sống thường ngày ra sao. Bệnh sử cá nhân và gia đình cũng có thể được đề cập tới. Sau đó, họ sẽ tiến hành kiểm tra một số vấn đề như:

• Dấu hiệu yếu cơ vùng bẹn
• Tình trạng sưng, đau và biên độ vận động của khớp háng
• Đánh giá sải chân và một số hình thức vận động khác

Xét nghiệm hình ảnh

Sau khi khám lâm sàng, bác sĩ có thể yêu cầu người bệnh tiếp tục đi chụp X-quang nhằm tìm kiếm nguyên nhân khiến người bệnh đau nhức, khó chịu. Nếu bệnh nhân bị thoái hóa khớp háng, hình ảnh chụp X-quang sẽ cho ra kết quả:

• Khe khớp hẹp do lớp sụn khớp bị bào mòn
• Gai xương phát triển ở nhiều vị trí, bao gồm cả chỏm xương đùi và xương chậu
• Đặc xương dưới sụn ở vùng chịu lực tỳ đè lớn
• Khuyết xương

Ngoài ra, trong một số trường hợp, bệnh nhân còn phải làm thêm các xét nghiệm hình ảnh khác như siêu âm, chụp CT hoặc MRI nếu bác sĩ thấy cần thiết.

Một số xét nghiệm cận lâm sàng khác

Nhằm xây dựng phác đồ điều trị hiệu quả và phù hợp nhất, đôi khi bác sĩ cũng sẽ yêu cầu tiến hành một số xét nghiệm chuyên sâu trong quá trình chẩn đoán thoái hóa khớp háng. Chúng có thể bao gồm:

• Siêu âm mạch máu và động mạch đồ
• Xét nghiệm công thức máu – đông máu
• Định lượng mức đường trong máu với bệnh nhân trên 50 tuổi, có chỉ số BMI > 25 và tiền sử đái tháo đường
• Xét nghiệm men gan và creatinin
• Điện giải đồ, điện tâm đồ

Điều trị thoái hóa khớp háng

Thực tế, bệnh không thể chữa khỏi hoàn toàn. Thay vào đó, mục tiêu của những phương pháp điều trị chủ yếu tập trung vào việc:

• Kiểm soát tình trạng đau khớp dai dẳng
• Duy trì khả năng đi lại
• Giảm thiểu tàn phế
• Cải thiện chất lượng cuộc sống và giáo dục bệnh nhân
• Hạn chế độc tính cũng như tác dụng phụ của thuốc

Hiện nay, các cách điều trị hiệu quả thường được áp dụng có thể kể đến như sau:

Sử dụng thuốc kê toa và không kê toa

Thuốc giảm đau là lựa chọn chữa trị đầu tay của không ít bệnh nhân khi phải chịu đựng những cơn đau dai dẳng, khó chịu liên quan đến thoái hóa khớp.

• Với những trường hợp nhẹ

Người bệnh có thể chọn dùng các thuốc giảm đau kháng viêm không steroid (NSAIDs) như ibuprofen, naproxen… Tuy nhiên, đôi khi những loại thuốc này có thể gây tác dụng phụ ảnh hưởng đến dạ dày, tim mạch và thận nên cần đảm bảo dùng thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ.

• Với các trường hợp thoái hóa nặng

Bệnh nhân sẽ cần dùng đến các loại thuốc kê toa như duloxetine hoặc tramadol. Tramadol là một trong số ít thuốc giảm đau opioid được kê đơn do những loại khác trong nhóm thuốc này có tính gây nghiện cao.

Ngoài ra, đôi khi bác sĩ cũng sẽ chỉ định tiêm steroid cho bệnh nhân để giảm sưng đau. Tuy nhiên, đây chỉ là biện pháp tạm thời do thuốc có thể kéo theo một số tác động tiêu cực đối với cơ thể nếu được sử dụng lâu dài.

Cách chữa thoái hóa khớp háng bằng phẫu thuật

Nếu cách điều trị bệnh bằng thuốc không đem lại hiệu quả như mong đợi hoặc khả năng vận động và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân suy giảm nghiêm trọng, bác sĩ sẽ đề nghị tiến hành phẫu thuật nhằm:

• Cải thiện tình trạng đau nhức khó chịu
• Nâng cao khả năng hoạt động khớp
• Giảm thiểu nguy cơ phát sinh biến chứng

Các loại phẫu thuật dùng trong điều trị khớp háng thường gồm:

Phẫu thuật thay khớp háng

Mục đích của phương pháp phẫu thuật này là loại bỏ khớp háng bị tổn thương và thay thế bằng khớp nhân tạo, từ đó giúp bệnh nhân cải thiện khả năng hoạt động, đồng thời dễ dàng tái hòa nhập với cuộc sống thường ngày.

Thay khớp háng được phân loại thành hai dạng gồm:

• Thay một phần khớp háng: được chỉ định khi lớp sụn bị bào mòn và khớp chỉ bị tổn thương một phần.
• Thay khớp háng toàn phần: chủ yếu dành cho những trường hợp như sau:
  • Người bệnh trên 60 tuổi
  • Bệnh nhân có bệnh nền gây tổn thương khớp háng (viêm khớp dạng thấp, hoại tử xương…)
  • Triệu chứng bệnh nghiêm trọng (các cơn đau kéo dài, ảnh hưởng đến giấc ngủ, gây khó khăn khi lên xuống cầu thang hoặc đứng lên từ tư thế ngồi…)

Kỹ thuật thay khớp háng SUPERPATH

SUPERPATH là một dạng cải tiến của phẫu thuật thay khớp háng. So với kỹ thuật điều trị truyền thống, phương pháp này giảm thiểu quy mô xâm lấn bằng cách chỉ tạo đường mổ và lách qua bao khớp phía trên để bộc lộ phẫu trường thay vì phải cắt bao khớp và mô cơ xung quanh.

Nhờ vậy, các mô mềm quanh khớp được bảo tồn, giúp bệnh nhân bớt đau, đồng thời có thể đứng vững trở lại trong thời gian ngắn và sớm thực hiện những động tác “xấu” sau khi mổ như ngồi bắt chéo chân, ngồi xổm…

Trong thời gian qua, SUPERPATH đang ngày càng được nhiều bác sĩ chuyên khoa hàng đầu thế giới lựa chọn trong việc điều trị thoái hóa khớp háng. Mặc dù vậy, phương pháp này đòi hỏi độ khó kỹ thuật cao nên không phải bác sĩ hay phẫu thuật viên nào cũng có thể thực hiện.

Tái tạo bề mặt chỏm xương đùi

Trong trường hợp bệnh nhân chưa đáp ứng đủ yêu cầu cho phẫu thuật thay khớp háng, bác sĩ có thể đề xuất giải pháp tái tạo bề mặt chỏm xương đùi để thay thế. Lúc này, thay vì cắt đi chỏm xương đùi hình cầu, các chuyên gia chỉ loại bỏ bề mặt bị thương tổn và bọc lại bằng một lớp kim loại. Điều này làm cho ma sát giữa chỏm xương đùi và ổ cối xương chậu giảm bớt, từ đó giúp người bệnh bớt đau.

Ngoài ra, toàn bộ xương đùi vẫn được bảo toàn cũng giúp bệnh nhân có cơ hội thực hiện thay khớp háng trong tương lai nếu cần thiết.

Thay đổi thói quen sinh hoạt

Bên cạnh những cách chữa thoái hóa khớp háng trên, việc thay đổi lối sống hàng ngày lành mạnh hơn cũng góp phần làm chậm quá trình bào mòn sụn khớp. Những thay đổi này có thể gồm:

• Thường xuyên tập luyện thể dục thể thao nhằm duy trì khả năng vận động cũng như tính linh hoạt của khớp, đồng thời giảm thiểu nguy cơ phát sinh biến chứng như tim mạch hay đái tháo đường…
• Lưu ý thay đổi tư thế khi vận động, làm việc để tránh gây thêm áp lực làm tổn thương khớp háng
• Tập vật lý trị liệu nhằm:
  • Tăng cường lưu thông máu đem dưỡng chất đến khớp háng
  • Duy trì và tăng cường tính linh hoạt của khớp
  • Nâng cao sức mạnh của các mô cơ xung quanh khớp háng
  • Cải thiện tư thế cũng như khả năng giữ thăng bằng của người bệnh
• Duy trì trọng lượng cơ thể khỏe mạnh để làm giảm bớt áp lực lên khớp kháng, đồng thời làm chậm quá trình thoái hóa cũng như hạn chế rủi ro biến chứng xảy ra
• Để có cân nặng khỏe mạnh, ngoài việc thường xuyên hoạt động thể chất, bệnh nhân cũng nên lưu tâm đến vấn đề ăn uống. Bổ sung các loại thực phẩm tốt cho khớp (cá béo, rau xanh, các loại hạt,…) và hạn chế thực phẩm chứa nhiều đường hoặc muối, rượu bia,…

Cách chăm sóc người bệnh

Tương tự các bệnh thoái hóa khớp khác, người có lớp sụn khớp háng bị bào mòn cũng cần có sự chăm sóc từ người thân để cải thiện hiệu quả điều trị và mau chóng phục hồi. Để giúp đỡ bệnh nhân nâng cao chất lượng sống, người chăm sóc cần:

• Hiểu rõ về tình trạng bệnh của bệnh nhân để xác định rõ cần giúp đỡ vấn đề gì. Ví dụ như, ở trường hợp khớp háng bị thoái hóa giai đoạn sau, người bệnh sẽ cần sự trợ giúp khi chuyển tư thế từ ngồi sang đứng.
• Cố gắng cởi mở, chia sẻ sự quan tâm, chăm sóc của mình đối với bệnh nhân.
• Chỉ nên hỗ trợ khi cần thiết, đừng quan tâm, giúp đỡ quá mức. Bệnh nhân thoái hóa khớp háng vẫn muốn có cơ hội tự thực hiện các hoạt động sinh hoạt thường ngày.
• Hỗ trợ người bệnh uống thuốc đúng giờ và đúng liều theo chỉ định của bác sĩ.
• Tìm hiểu cách sử dụng một số thiết bị trợ giúp, ví dụ như nạng, khung tập đi lại…, để hỗ trợ người bệnh sử dụng chúng.
• Khuyến khích bệnh nhân vận động, tập thể dục với cường độ vừa phải và phù hợp.

Phòng ngừa thoái hóa khớp háng

Mặc dù không thể phòng ngừa bệnh hoàn toàn nhưng duy trì cân nặng khỏe mạnh sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ thoái hóa. Ngoài ra, tập thể dục thể thao cũng là điều cần thiết để tăng cường sức khỏe cho các mô cơ xung quanh khớp, nhờ đó hỗ trợ ngăn ngừa quá trình bào mòn sụn khớp xảy ra.

Nhìn chung, tuy thoái hóa khớp háng không thể điều trị khỏi hẳn và gây ra nhiều khó khăn trong cuộc sống nhưng nếu hiểu rõ về vấn đề sức khỏe này, bệnh nhân vẫn có thể kiểm soát tốt các triệu chứng và tái hòa nhập với cuộc sống thường ngày.